تحلیل سید علی اصغر از فعالبت ابراهیم طالبی دارابی

سلام براندیشمندان نظرو گفتگو

نوشته‌ی سید علی اصغر شفیعی دارابی ۲۲ ، ۳ ، ۱۴۰۴ در مدرسه فکرت:

ابراهیم طالبی؛ تجربه‌ای از استقلال فکری در دل فضای مجازی

در فضای مجازی ایران که اغلب با بازنشرهای بی‌هدف، بازتاب‌های هیجانی و گفتمان‌های سطحی شناخته می‌شود، ظهور و استمرار چهره‌هایی با منش تحلیلی و تفکر مستقل، امری نادر و درخور توجه است. یکی از این چهره‌ها، ابراهیم طالبی است؛ فعال فرهنگی، نویسنده اجتماعی، و بنیان‌گذار بسترهایی چون «وبلاگ دامنه داراب‌کلا» و «مدرسه فکرت» در دو پلتفرم ایتا و واتساپ. او، برخلاف جریان رایج، با پرهیز از بازنشر مطالب دیگران و تاکید بر تحلیل‌های مستقل، سعی در شکل‌دادن به فضایی نوین برای گفت‌وگوهای اندیشه‌محور داشته و در این زمینه نیز موفق عمل کرده است.

استقلال فکری؛ شکل‌بندی یک کنش فرهنگی

در تحلیل جامعه‌شناختی، کنش ابراهیم طالبی را می‌توان در چارچوب نظریه‌ی «فضای عمومی عقلانی» یورگن هابرماس تفسیر کرد. هابرماس بر این باور است که جامعه‌ی مدنی سالم، نیازمند میدان‌هایی است که در آن، شهروندان بتوانند به دور از سلطه، درگیر گفت‌وگوی عقلانی شوند. تلاش‌های طالبی در شکل‌دهی به چنین فضایی، به معنای بازسازی همین فضای عمومی است، البته در بستر بومی‌شده و مذهبی ایران، که ویژگی خاص خود را دارد. او در برابر جریان مسلط که بر فورواردهای سریع، گفتمان تک‌بعدی و ناآگاهی گفتاری متکی است، مدلی جایگزین از تعامل اندیشه‌ورز، خلاق و مردم‌پایه پیشنهاد کرده است. این مدل، کاربران را از مصرف‌کننده منفعل به کنشگر فکری بدل می‌کند؛ ویژگی‌ای که هم‌راستا با گفتمان «مردم‌سالاری دانایی‌محور» در سیاست فرهنگی نوین است.

واکنش‌های منفی و مسئله حذف فرهنگی

اما این مسیر آسان نبوده است. کنش‌های فکری مستقل در جوامع محافظه‌کار معمولاً با مقاومت‌هایی روبرو می‌شود. در مورد ابراهیم طالبی نیز، چنین شده است. برخی از جریان‌های بنیادگرا و اصول‌گرا که تحمل مواجهه با اندیشه‌ای بیرون از چهارچوب خود را ندارند، واکنش‌هایی حذفی، تخریبی و گاه غیراخلاقی نسبت به ایشان نشان داده‌اند.

این واکنش‌ها شامل سکوت سنگین برخی چهره‌های سنت‌گرا، خروج اعتراضی از گروه‌های فکری و حتی اخراج مستقیم ایشان از گروه‌هایی مانند «رزمندگان اسلام داراب‌کلا» به جرم نگارش و تحلیل مستقل بوده است. در ادبیات جامعه‌شناسی، این نوع رفتار را می‌توان ذیل مفهوم «ناتوانی ساختاری در تحمل دگراندیشی» تحلیل کرد؛ حالتی که در آن، نهادها و افراد، به‌جای پذیرش تنوع آراء، دست به سانسور و حذف می‌زنند. در این زمینه، آموزه‌های دینی اسلام نیز موضع روشنی دارند.

پاسخ قرآنی و اخلاقی ابراهیم طالبی

قرآن کریم بارها بر گفت‌وگوی نیکو و مواجهه‌ی عقلانی با مخالف تأکید می‌کند. آیه ۱۲۵ سوره نحل می‌فرماید؛ «ادْعُ إِلَىٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» (دعوت کن به راه پروردگارت با حکمت و اندرز نیکو و با آنان به روشی نیکوتر گفت‌وگو کن.)

ابراهیم طالبی، در واکنش به این برخوردهای منفی، نه به نزاع یا مقابله‌ی مستقیم، بلکه به شیوه‌ی قرآنی پاسخ داده است: حفظ آرامش، استمرار در نوشتن، دعوت به تفکر، و پرهیز از افراط‌گرایی و تقابل‌های شخصی. در آیه‌ای دیگر، قرآن به مؤمنان سفارش می‌کند ؛ «وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا» (و چون نادانان با آنان سخن گویند، با بزرگواری می‌گویند: سلام – فرقان، آیه ۶۳)

همچنین در کلام امام علی علیه‌السلام می‌خوانیم ؛
«لا تَکُونُوا عَبدَ غَیرِکُم وَ قَد خَلَقَکُمُ اللّهُ أحراراً»
(بنده دیگران مباشید، در حالی که خداوند شما را آزاد آفریده است – نهج‌البلاغه)

استقلال فکری و پرهیز از دنباله‌روی کورکورانه که رکن اصلی اندیشه طالبی است، مصداقی عملی از این توصیه‌ی علوی است.

بازخوانی یک مسیر روشنفکرانه ؛
ابراهیم طالبی، در فضای پرتنش، پرشتاب و بعضاً خصمانه‌ی مجازی، با تأسی به آموزه‌های عقلانی و دینی، کنشگری فرهنگی و فکری خاصی را بنا نهاده است. تلاش او برای ارتقاء کیفیت گفت‌وگو، ترویج تفکر مستقل، و پرهیز از تکرار بی‌معنا، نمونه‌ای از شکل‌گیری یک روشنفکری مردم‌پایه و متعهد به اخلاق است. اگرچه با مقاومت، حذف و تحقیر مواجه شده، اما از مسیر خود منحرف نشده است. او همچنان می‌نویسد، تحلیل می‌کند، دعوت می‌کند و می‌کوشد تا اندیشه را به متن زندگی مجازی و واقعی بازگرداند. این تجربه، در شرایط کنونی جامعه ایران، تجربه‌ای مغتنم است؛ تجربه‌ای که باید شناخته، بازنشر و حمایت شود.