دست مریزاد یعنی چه؟

متن نقلی : می‌دانیم که این تعبیر معادل عبارت «دستت درد نکند (نکنه)» به‌کار‌ می‌رود. در منابع مکتوب و مجازی در توضیح آن آورده‌اند « دستانت دچار لرزش مباد». در «فرهنگ بزرگ سخن» (به سرپرستی استاد دکتر حسن انوری) که ماحصل چند سده سنت لغت‌نامه‌نویسی فارسی‌زبانان و اثر ارجمندی است، ذیل « مریزاد» با ارجاع به « دست‌مریزاد» در همان فرهنگ آمده: « دچار لرزش و کاستی نباشد».

 

در «پارسی‌ویکی» آمده:« منظور این است که دست تو دچار بیماری نشود به‌گونه‌ای که با گرفتار‌شدن به بیماری دچار لرزش شوی و چیزها از دستت بریزد...».

 

 

برداشت‌ه‍ای نادرست‌تری نیز از این تعبیر شده‌است. در « ویکی‌واژه» آمده: «دست شما آزار نبیند. دست شما از آزار دور باد». حتی برخی این تعبیر را به‌صورت «دست‌مریضاد» (در معنای «مریض مباد») می‌نویسند.

 

 

اما در این تعبیر، « ریختن» در معنای پوسیده‌شدن و تجزیه‌شدن (به‌ویژه در خاک گور) به ‌کا‌ر رفته‌است. این مصدر به‌صورت «ریزیدن» نیز در متون کهن کاربرد فراوان داشته و صفت‌های مفعولی‌شان نیز («ریخته» و « ریزیده») به‌ویژه در تفاسیر کهن آمده‌است.

 

 

سعدی در گلستان می‌گوید:«یکی از ملوک خراسان محمود سبکتگین را به‌ خواب چنان دید که جمله وجود او ریخته ‌بود و خاک‌ شده مگر چشمان او...» (چاپ استاد یوسفی، انتشارات خوارزمی، ص۵۹). گاه این تعبیر را هنگامی که تن کسی بالای دار می‌ماند و می‌پوسید نیز به کار می‌بردند. در بیتی از غزلی منتسب به حافظ (در لغت‌نامهه‌ی دهخدا به‌سبب نامشخص‌بودن شاعر نشانهٔ (؟) آمده) نیز آمده:

 

بنازیم دستی که انگور چید

مریزاد پایی که درهم فشرد

 

که مصرع دوم اشاره دارد به فشردن و لگد‌مال‌کردن انگور در حوض (چَرخُشت) برای تهیهٔ شراب که تفصیل آن به‌ویژه در شعر منوچهری خواندنی است. دهخدا در توضیح یادآور شده «کلمهٔ تحسین باشد استادان پیشه‌ور و ارباب صنایع را» که بیانگر سبب وجود واژهٔ « دست» در این عبارت است. باید گفت مریزاد در این تعبیر فعل دعایی برای سپاسگزاری از کسی است که کاری برای کسی کرده و یا محبتی از او دیده شده است. معنای کنایی این تعبیر « انشاءالله زنده باشی» است. درست شبیه تعبیر «تن‌درست باشی/ باشید». (منبع)

| لینک کوتاه → qaqom.blog.ir/post/149