در دیده اسرار
دلدار چو مغز است و جهان جمله چو پوست
ناید بنظر مرا بجز جلوهی دوست
مردم ره کعبه و حرم پیمایند
در دیده اسرار همه خانه اوست
(حکیم ملا هادی سبزواری: رباعیات)
توضیح دامنه: به نام خدا. ملا هادی سبزواری (۱۲۱۲ - ۱۲۸۹ ه.ق) در سُرودههایش «اَسرار» تخلُّص میکرد. آرامگاهاش در «دروازه نیشابور» شهر سبزوار (معروف به فلکه زند) است. آن فقیه حکیم فیلسوف، درین رباعی دلکش، حضرت باری تعالی را میستاید و با آنکه مردم مؤمن میل به حرم و کعبه در سر دارند و از زیارت باز نمیمانند و برای دیدار آن ره و راهها میپیمایند، اما ملاهادی با آن نگرش عرفانی و الهی و توحیدیاش، از ظاهر امر فراتر میرود و به کعبه و حرم، ابعاد وسیعتر و بینشی ژرفتر میبخشد؛ آنگونه که در دیدهی خودش همهچیز را خانهی خدا میبیند
امام خمینی (منبع) نیز شعری درین باره دارد؛ ازجمله این بیت:
با کاروان بگویید: از راه کعبه برگرد
ما یار را به مستی، بیرون خانه دیدیم
و نیز عبدالرحمن جامی هم در (همان منبع) در پدیدهی رمزآلود و شگرف و ژرفِ حج، سُروده که در اِحرام در هر مقام و موقف، فقط جستوجوگر خدا بوده، نه اسیر جا و عنوان و دعا و وِرد و سنگ بر شیطان. زیرا خدا در همه جا حیّ و حاضر است و شیطان نیز در پی و تعقیب و رقیب:و نیز جامی همسُروده:
مرا به هیچ مقامی نبود، غیر تو نامی
طواف و سعی که کردم به جستجوی تو کردم
نکتهی تشریحی: حج برگزارکردن و به حج رهسپارشدن و حاجی و مُحرمشدن مناسکی توحیدی و عبادتی اِشراقیست و از مناسبات عاشقانه میان مخلوق با خالق یکتا. اما انسانِ باورمندِ والِه، علاوه بر کعبهی معظمه و مکهی مکرمه و مشاهد مشرّفه، همه جا و همه چیز را به چشم کعبه و توحید و گردیدن به گِرد کردگار میبیند. زیرا مؤمن معتقد، دائم در طواف است. اگر از سرِ بینش و گرایش، میگوییم هر روز عاشوراست و هر مکان کربلا، به نظر من به همان سبک و سیاق و اشتیاق باید گفت هر روز، روز حجمان است و هر مکان کعبهی دلمان. به قول مرحوم دکتر علی شریعتی عدد هفت در طواف، علامت رمز گردشِ ناتمام و بینهایت است!