امام رضا

نقاره‌خانه از زاویه‌ی سردرگاه نواب

حرم رضوی. ۱۱ آذر ۱۴۰۱ عکاس: دامنه

مشهد مقدس. حرم امام رضا ع از زاویه‌ی شرقی

به قلم دامنه. به نام خدا. امام رضا و آرامش ملت. به این جمله‌ی امام خمینی درباره‌ی امام رضا به‌دقت توجه کنید: «حضرت رضا -سلام الله علیه- در آن ابتلائاتی که داشت و در آن مصیبت‌های معنوی که برایش وارد می‌شد، بدون اینکه یک اختلافی ایجاد کند، با آرامش، راه خودش را به پیش می‌برد. مقیّد بود به اینکه آرامش ملت را حفظ کند.»  (صحیفه امام، جلد ۱۳ ص ۴۲۷)

از این سخن امام خمینی دربار‌ه‌ی حضرت رضا ع چه می‌فهمیم؟ من دریافت‌های خودم را به فشردگی با تمرکز بر کلیدواژه‌های موجود در جمله می‌گویم. امید است برداشت‌هایم خطا نباشد:

یک. آن امام رئوف در دوران حیات خود به ابتلائات -آزمایش‌ها در گرفتاری‌ها- دچار شده بودند. مانند مهاجرت اجباری به مَرو و توس، پذیرش مصلحت‌آمیز ولایت‌عهدی مأمون خلیفه‌ی عباسی، تُهمت‌ها به موضوع فرزندش امام جواد ع و... .

دو. امام علی بن موسی‌الرّضا (ع) مصیبت های معنوی داشتند. گرچه این واژه نیازمند تفسیر دقیق و به عبارتی هرمنوتیکی‌ست، ولی فرق است میان گرفتاری‌های مادّی مانند خوراک و آسایش و بلاهای طبیعی و... با گرفتاری‌های معنوی. مثلاً این که عده‌ای در آن دوره، امامت در شیعه را تا امام هفتم، امام کاظم ع دانستند، یعنی فرقه‌ی وقفیّه که تا امام هفتم متوقّف شدند (شیعه‌ی هفت امامی) و گفتند امام به آسمان عروج کرد و برمی‌گردد و ظهور می‌کند، این تفکر می‌توانست یک مصیبت معنوی برای امام رضا بوده باشد.

سه. امام رضای آل محمد ص با وجود آن‌همه ابتلاءها و مصیبت‌های معنوی، اما به دلیل حکمت سرشار و شناخت و احاطه‌ای که داشتند، هرگز اختلافی نیفکندند و این کلاً از ساحت عصمت و امامت به دور است؛ این بدین معنی‌ست که آن حضرت، فضای جامعه را برای انقلاب و دگرگونی اساسی مهیّا نمی‌دیدند ازین‌رو مکتب شیعه را با اندیشه‌پردازی‌هایش تقویت و غنی کردند. مثل مطالب کتاب عیون اخبار رضا.

چهار. و آخر این که امام رضا در جامعه‌ی بحران‌زده‌ی آن روزگار، به چیزی جز آرامش ملت فکر نمی‌کردند. در واقع این سخن امام خمینی درباره‌ی امام رضا نشان‌دهنده‌ی این است که اساسِ اسلام بر آرامش ملت است. جامعه‌ی ناآرام، جامعه‌یی معیوب و بیمار است. بنابراین وقتی انقلاب‌کردن در محیط و زمانه‌ای چون دوره‌ی سخت امام رضا نه فقط نمی‌تواند وافی به مقصود باشد بلکه مُخلّ آرامش ملت و موجب اختلال در روند مکتب می‌گردد؛ امام رضا آرامش را حفظ می‌کنند تا دین و شیعه محفوظ بماند و غنی‌تر گردد. به همین دلیل است که می‌بینیم امام رضا با حکمت و اندیشه‌پردازی و سخنان بسیارمهم، اسلام را از ملعبه‌ی آل عباس و تفسیرهای غلط فرقه‌های منحرف نجات دادند.